RKD STUDIES

In dit hoofdstuk wordt eerst ingegaan op de inspiratiebronnen van Francis van Bossuit zelf en daarna op de wijze waarop zijn werk werd gebruikt door andere kunstenaars. Van Bossuit heeft met zijn kabinetsculptuur feitelijk replica’s van, en varianten op beroemde Zuid-Europese meesterwerken in klein formaat naar Noord-Europa gebracht.

Aan zijn Flora [1] en Venus met Cupido [2] bijvoorbeeld liggen belangrijke klassieke beelden ten grondslag: de Venus ex balneo [3] en de Venus Felix [4].

Omslag afbeelding
Willem van Mieris
Trompettist in een verster, 1700 gedateerd
Dresden, Staatliche Kunstsammlungen Dresden - Gemäldegalerie Alte Meister, inv./cat.nr. gal.nr. 1769

Het is niet uit documenten bekend met welke kunstenaars Francis in Italië omging en wie zijn opdrachtgevers waren, maar wel is duidelijk dat hij zich bijvoorbeeld heeft laten inspireren door werk van de beeldhouwers Pierre Puget (1620-1694) [5-6] en Giovanni Lorenzo Bernini (1598-1680) [7-8].

Enkele sculpturen door Van Bossuit zijn duidelijk verwant aan het werk van de Duitse beeldhouwer Balthasar Permoser (1651-1732), die in Florence en Rome heeft gewerkt. Waarschijnlijk heeft de jongere Permoser aan Van Bossuits werk een voorbeeld genomen.¹ Verder is recent geconstateerd dat de Christusfiguur in Van Bossuits sculptuur Dode Christus beweend door een engel [9] veel overeenkomsten vertoont met die van de Chigi-Crucifix [10] van de hand van de Tiroolse beeldhouwer Lorenz Rues (1640-1690), die gelijktijdig met Francis in Rome verbleef.²

Van Bossuit liet zich voor de compositie van zijn reliëfs met Bijbelse en mythologische taferelen onder meer inspireren door schilderijen van Rutilio di Lorenzo Manetti (1570-1639) [11-12], Lattanzio Gambara (1530-1573/'74) [13-14] en (via een spiegelbeeldige prent) Pietro da Cortona (1596/'97-1669) [15-16].

Franse invloeden zijn te herkennen in drie beelden uit een serie van de vier seizoenen, Lente, Herfst en Winter [17, 19, 21] alleen bekend uit het Beeld-snyders Kunst-kabinet, die geïnspireerd zouden kunnen zijn op (ontwerpen voor) beelden in de tuinen van Versailles [18, 20, 22]. Volgens Christian Theuerkauff zou Francis, op zijn reis vanuit Rome naar Amsterdam (ca. 1680/'81) Versailles kunnen hebben bezocht.³

Hoewel niet bekend is wie Van Bossuits eerste leermeesters waren, blijkt uit zijn sculpturen met Bacchus of Silenus dat hij het werk van François du Quesnoy (1594-1643) goed heeft gekend. De putti [23] van Gerard van Opstal (ca. 1595-1668) lijken de inspiratiebron te zijn geweest voor een van de twee reliëfs [24] in het poppenhuis van Petronella de la Court en ook Van Bossuits Dronken Silenus [25] is verwant aan Van Opstals werk, met name de bacchanalen op bekers.

23
Gerard van Opstal
Drie kinderen en een sater
Parijs, Musée du Louvre, inv./cat.nr. Mr 361

24
toegeschreven aan Francis van Bossuit
Triomftocht van Bacchus
Utrecht, Centraal Museum, inv./cat.nr. 5000/167a (poppenhuis)

25
toegeschreven aan Francis van Bossuit
Dronken Silenus met sater en bacchanten
Brussel, particuliere collectie René Van den Broeck

Wat betreft de halffiguren, die in het Beeld-snyders Kunst-kabinet in paren voorkomen (prenten LXXXVIII tot XCIX), liet Van Bossuit zich voor zijn Heilige Maria Magdalena, Heilige Jeronimus in gebed, Zelfmoord van Cleopatra, Zelfmoord van Lucretia en Judith met het hoofd van Holofernes duidelijk inspireren door Guido Reni (1575-1642) [26, 30, 32, 34, 37].

26
Guido Reni
De berouwvolle Maria Magdalena, ca. 1635
Baltimore (Maryland), Walters Art Museum, inv./cat.nr. 37.2631

27
Francis van Bossuit
Heilige Maria Magdalena, ca. 1680-1692
New York City, kunsthandel Blumka Gallery

28
toegeschreven aan Francis van Bossuit
Heilige Maria Magdalena, ca. 1680-1692
Amsterdam, kunsthandel Erik Bijzet

Voor Judiths pendant David met het hoofd van Goliath [38] vond hij mogelijk inspiratie in een schilderij van Domenico Feti (1588/'89-1623/'24) en een beeldhouwwerk (rechts) door Francesco Susini (1585-1653) [39-40].

38
Francis van Bossuit
David met het hoofd van Goliath
Londen (Engeland), Victoria and Albert Museum, inv./cat.nr. 1143-1905

39
Domenico Fetti
David met het hoofd van Goliath, ca. 1614-1615
Dresden, Staatliche Kunstsammlungen Dresden - Gemäldegalerie Alte Meister, inv./cat.nr. 415

40
Francesco Susini
David met het hoofd van Goliath, ca. 1625-1630
Wenen, particuliere collectie Liechtenstein - The Princely Collections, inv./cat.nr. 565

De identificatie van met name de vrouwelijke halffiguren berust volledig op de attributen zoals een slang, een mes of een kruis want de koppen zijn min of meer hetzelfde, hetzij en face, hetzij en profil. Hetzelfde gezichtstype is eveneens gebruikt voor als halffiguren uitgevoerde zinnebeelden zoals de hieronder afgebeelde Luitspelende vrouw of Allegorie op de Muziek, Flora of Allegorie op de Lente [41-42], de alleen nog als prent bekende pendanten Allegorie op de Poëzie en Allegorie op de Beeldhouwkunst [43-44] en een Meisje met hondje of Allegorie op de deugd [45].

41
toegeschreven aan Francis van Bossuit
Luitspelende vrouw: allegorie op de muziek, ca. 1680-1692
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. BK-NM-2933

42
Matthijs Pool naar Barend Graat naar Francis van Bossuit
Sculptura (pl. XCIII)
Den Haag, RKD – Netherlands Institute for Art History

43
Francis van Bossuit
Flora, ca. 1680-1692
Hamburg, Museum für Kunst und Gewerbe Hamburg, inv./cat.nr. 1928.8

44
Matthijs Pool naar Barend Graat naar Francis van Bossuit
Poësia (pl. XCIV)
Den Haag, RKD – Netherlands Institute for Art History

45
Matthijs Pool naar Barend Graat naar Francis van Bossuit
Meisje dat met een hondje speelt (allegorie op de Trouw) (pl. XCIX)
Den Haag, RKD – Netherlands Institute for Art History